مسئولیت بین المللی دولت ها ناشی از انفجار سکو های نفتی با تاکید بر حادثه خلیج مکزیک

پیشرفت تکنولوژی و استفاده از انرژی فسیلی کره زمین را به شدت در معرض تخریب قرار داده، روزانه میلیون ها بشکه نفت از دل اقیانوس ها و اعماق دریاها استخراج می شود. گر چه این تکنولوژی خدمات شایانی را به جوامع انسانی اعطا کرده ولی هرازگاهی با وقوع سوانح نفتی چه عمد و غیر عمد محیط زیست در معرض نابودی قرار می گیرد. انفجار سکوهای نفتی در آوریل 2010 میلادی با انفجار سکوی نفتی دیپ واتر هوریزون واقع در خلیج مکزیک مورد توجه جهانیان واقع شد و بیش از پیش این نکته را یاد آوری نمود که به اتخاذ تدابیر پیشگیرانه قبل از وقوع حادثه و ایفای تعهدات بعد از وقوع حادثه باید توجه نمود. در پیشگفتار بیانیه استکهلم آمده است که باید فعالیت های خود را در سراسر جهان با دقت موشکافانه تری از نظر پیامد های محیط زیستی آنان شکل دهیم. ما می توانیم در اثر جهل وبی مبالاتی خسارت عمده و غیر قابل ترمیمی به محیط زیست زمین که زندگی و رفاهمان به آن وابسته است وارد سازیم و بالعکس می توانیم با استفاده از دانش بیشتر و انجام عاقلانه تر در محیطی که با احتیاجات و امید های بشری انطباق دارد، زندگی بهتری را برای خود و اعقابمان فراهم آوریم. سکوهای نفتی و استخراج نفت از دل دریاها چیزی جز پیشرفت علم و تکنولوژی نیست، ولی این که تحت چه ضوابطی باید از سکوها استفاده کرد باید مورد بررسی و تعمیق بیشتر قرار گیرد. انفجار اثرات مخربی دارد که نه تنها در سطح دریا و عمق بلکه در هوای پیرامون به طور کلی اکوسیستم جهان به دلیل ارتباط با دریای آزاد باید مورد توجه قرار گیرد. واقعیت های پس از انفجار سکوی دیپ واتر هوریزون همانند ریزش پرندگان از آسمان، مرگ پلیکان ها، بیماری های ساکنان خلیج مکزیک جز این حقایق را ثابت نمی کنند که آلودگی ایالات متحده بر روی زیست بوم منطقه به شدت تأثیر گذاشته است. این ها همه بیانگر عمق فاجعه است، فاجعه ای که دولت ها را بیشتر و پیشتر به همبستگی در عرصه بین الملل وادار می کند. گرمای هوا، ذوب شدن زود هنگام یخ ها در قطب جنوب و شمال کدام واقعیت ها را نشان می دهد؛ این گرمای خارج از اکوسیستم از کجا آمده است؛ چیزی جز این است که این گرما ناشی از فعالیت های انسانی همانند استخراج و حوادثی که ناشی از بی مبالاتی انسان به وجود آمده است. چه بسا سالانه سکوهای ساخت دست بشر در اثر اندک بی مبالاتی فجایع زیست محیطی بی شماری را پدید آورند که تا عمق فاجعه شدید نباشد، کسی به آن ها به عنوان یک فاجعه زیست محیطی نگاه نخواهد کرد، چنان که سه ماه بعد از انفجار دیپ واتر هوریزون سکوی دیگری در ایالت لویزیانا منفجر شد. آیا جامعه جهانی به این موضوع توجه کرد!؟ چندان که بعد از فاجعه هسته ای ژاپن رئیس جمهور وقت ایالات متحده که استخراج از سکو های نفتی را ممنوع اعلام کرده بود، مجوز بهره برداری را دوباره بر قرار کرد. اصل مراقبه رفتار دولت ها را با استاندارد های بین المللی که مبتنی بر رفتار معقول و متعارف است، مقایسه می کند. چنان که بعضی از کنوانسیون های بین المللی همانند مارپل به این مسئله اشاره کرده اند. همچنین باید به اصول دیگر حقوق بین الملل چون اصل اطلاع رسانی حادثه ، ضرورت جبران خسارات به اشخاص، منع آلوده سازی و پرداخت توسط آلوده ساز در این زمینه اشاره نمود. مسئله دیگر تعهدات دولت های ساحلی و اشخاص مسئول اکتشاف اعم از خصوصی و دولتی بعد از وقوع حادثه است. به این معنی که دولت منشأ ضرر بایستی تمام گام های لازم جهت تنبیه مجازات خلاف کاران و کسانی که با بی مبالاتی خسارت عمده ای را به اکوسیستم جهان وارد آورده اند، انجام دهد. در انفجار سکوی دیپ واتر هوریزون شرکت فرا ملی بریتیش پترلیوم متصدی استخراج نفت بوده، بی شک شرکت های فراملی نیز در حفظ محیط زیست تعهداتی دارند، ولی مسئله ی مورد بحث این است که این تعهدات چگونه بر شرکت های فرا ملی بار می شود؟ سومین مسئله این است که در انفجار به ویژه انفجار سکوهای نفتی بیشتر نگرانی ها ناشی از آلودگی آب است، در حالی که در واقعه انفجار نه تنها آب بلکه بیوسفر نیز به شدت آلوده شده است. اقیانوس ها و آسمان اطراف آن نه تنها محل زندگی ماهیان و موجودات دریایی هستند، بلکه پرندگان و سایر موجودات در این ورطه معاش خود را می گذرانند و با آلودگی این زیست بوم در معرض نابودی قرار می گیرند مسئله ی اصلی 1.مطابق قواعد حقوق بین الملل دولت ها قبل و بعد از وقوع انفجار سکو های نفتی چه تعهداتی دارند؟ و مسئولیت ناشی از نقض تعهد چگونه است؟ سوالات فرعی 1. منابع تعهد دولت ها در این زمینه کدام است؟ 2.دولت ها چه مسئولیتی در قبال عملکرد شرکت های فراملی دارند؟ 3.اسناد بین المللی به مسئولیت بین المللی دولت در زمینه انفجار سکو های نفتی تا چه حدی توجه داشته اند ؟ سابقه و پیشینه تحقیق انفجار سکوهای نفتی در حقوق بین الملل ممکن است، ناشی از یک فعل عمدی (قضیه حمله نیروهای آمریکایی به سکوهای نفتی ایران ) یا ناشی از یک عمل منع نشده (قضیه انفجار ناگهانی سکوهای نفتی در خلیج مکزیک) باشد. در مورد فرض نخست پژوهش های فراوانی صورت گرفته ولی در مورد دوم به عنوان یک موضوع مبتلا به مورد توجه جدی مطالعات حوزه حقوق بین الملل واقع نگردیده است. بیشتر پژوهش های انجام شده در زمینه تصادم کشتی ها و حمل ونقل نفت از طریق نفت کش ها ست. البته پژوهش هایی بر روی مسئولیت بین المللی ناشی از آلودگی آب ها و آلودگی نفتی انجام شده ولی در این رساله سعی شده مسئله استخراج و انفجار سکوها با تاکید بر روی قضیه انفجار سکوی نفتی خلیج مکزیک مورد بررسی قرار گیرد. فرضیه ها حقوق بین الملل چه قبل و چه بعد از وقوع یک انفجار تعهداتی را بر دولت ها چه از منظر اصول عرفی حقوق بین الملل و چه از نظر کنوانسیون های بین المللی همانند اصل اطلاع رسانی، پیش گیری و ...بار کرده است. دولت ها در صورت عدم انجام تعهدات خود مسئول وقایعی اند که با بی مبالاتی در قلمروشان نسبت به محیط زیست دیگر دولت ها اتفاق می افتد. روش تحقیق بعد از جمع آوری منابع که مبتنی بر حضور در کتابخانه و اکثراً جستجوی اینترنتی است، به توجه به اینکه اکثر منابع به زبان انگلیسی نوشته شده است با ترجمه مطالب اقدام به تحلیل داده ها و ارزیابی آن ها می گردد. هدف از انجام تحقیق امید است این پژوهش بتواند چشم دولت ها را در نگرش به مسئله استخراج و آلودگی ناشی از آن واقع بین تر کند. به خصوص کشور عزیزمان ایران که هم از شمال وهم از جنوب متصل به آب هایی است که توان استخراج نفت دارند. با وجود این، این رساله می تواند از لحاظ پژوهشی پاسخی به خلأ های مطالعات حقوق بین الملل در زمینه ی مسئولیت بین المللی ناشی از انفجار سکو های نفتی، از لحاظ آموزشی در صورت چاپ به عنوان منبع تکمیلی درس مسئولیت بین المللی زیست محیطی و منبع اصلی برای رشته تازه تاسیس حقوق نفت و گاز و حقوق انرژی گردد و در نهایت از لحاظ اجرایی می تواند یاریگر مجریان و مورد استفاده سازمان های مربوطه ازجمله وزارت نفت قرار گیرد. ساختار پژوهش گر چه در باب آلودگی های زیست محیطی و آلودگی دریاها و آب ها مطالعاتی صورت گرفته و پایان نامه هایی تدوین گردیده، لیکن تمرکز بر موضوع آلودگی ها ناشی از انفجار سکوهای نفتی و توجه به انواع آلودگی ها و نه صرفاً در عرصه آب ها، می تواند زوایای تازه ای را در این زمینه باز کندو دستاورد های علمی ارزشمندی را به با آورد. این نوشتار به سه فصل تقسیم شده که در فصل اول به مفاهیم حقوقی و فنی مرتبط با انفجار سکو های نفتی پرداخته می شود و در فصل دوم با بررسی منابع حقوقی مسئولیت؛ معاهدات، عرف و اصول کلی حقوق سعی شده به خلأ معاهداتی مسئولیت بین المللی ناشی از انفجار سکو های نفتی پرداخته شود. در فصل سوم به تعهدات دولت ها با توجه به اصل مراقبه و مسئولیت خسارات ناشی از انفجار سکوهای نفتی اشاره می شود. در این پژوهش سعی شده است تا اسناد بین المللی مرتبط با انفجار سکوها و استخراج نفت مورد بررسی و مداقه قرار گیرد. سپس با توجه به تعهدات عرفی دولت ها و نقش نظارتی آن ها بر متصدیان خصوصی در امر استخراج نفت به تعهدات دولت ها در این زمینه در یک چارچوب مشخص اشاره خواهد شد.